گزارش دويچه وله از کنسرت "سيمرغ" اثر حميد متبسم به خوانندگی همايون شجريان در هلند

"سيمرغ" اثر تازه‌ی حميد متبسم به خوانندگی همايون شجريان و همآوايان او است. اين اثر با يک گروه ۴۰ نفره از ارکستر، تکخوانی همايون شجريان و گروه همآوايان در تئاتر شهر هرلن در هلند با حضور بيش از ۴۰۰ علاقمند اجرا شد.

پيش از اجرای "سيمرغ"، ارکستر به رهبری هومن خلعتبری، اثر سازی "جونی جونی" متبسم را اجرا کرد که کاری است برای سه‌تار و ارکستر. به اين ترتيب "سيمرغ" در دو بخش که ميان آنها يک تنفس نيم‌ساعته افتاد، روز يکشنبه (۲ اکتبر/۱۰ مهر) در شهر هرلن در هلند اجرا شد.

اگر در نظر داشته باشيم که آثار آهنگين بر پايه‌ی شاهنامه‌ی فردوسی، بسيار اندک‌اند، زيرا سخت بوده‌اند، به ارج و ارزش کار متبسم و همراهانش پی می‌بريم. متبسم سيمرغ را به عنوان نماد نيکی و رهايی گرفته و مايه و پايه‌ی کارش ساخته است.

او دستگاه چهارگاه که تداعی طلوع است را پيش‌درآمد کار خود کرده است: خدمتکاران سام، درمانده‌اند چگونه به او بگويند پسر نوزادش زال و موهايش مانند پيرمردان سفيد است. سام به ديدار فرزند می‌رود و به درگاه خداوند شکوه می‌کند که مگر چه کرده که چنين بر سرش آمده است. پس دستور می‌دهد نوزاد را در صحرا رها کنند تا خوراک حيوانات شود. سيمرغ زال را می‌يابد و در آشيانه‌ی خود می‌پرورد. سرانجام سام پس از سال‌ها با سپاهی گران، به پيشواز فرزندش می‌آيد.

تجسم صحنه با موسيقی

صحنه‌هايی که برشمرديم، هرکدام با دستگاه، مايه يا گوشه و ريتم ديگر در اثر متبسم نشان داده و بيان شده‌اند. آهنگساز با تغيير مايه و گوشه و ريتم، تعويض صحنه‌ها را به خوبی تداعی کرده است.

پرسش اينجاست که آيا درماندگی پيک‌های سام را هنگام آگاه کردن او از تولد فرزند موسپيدش بايد با آهنگی پرشور و پرصدا نشان داد يا ريتم و آهنگ نسبتاً آرام همان‌گونه که در کار متبسم اجرا شد، برای بيان اين هيجان کافی است.

متبسم، آهنگ‌ها و ريتم‌های پرشور و پرهيجان را در دو صحنه برجسته کرده است: يکی همان‌جا که سام به پيشواز فرزندش می‌آيد:

بر و بازوی شير و خورشيدروی
دل پهلوان، دستِ شمشيرجوی ...
دل سام شد چون بهشتِ برين
بر آن پاک‌فرزند کرد آفرين ...

اينجا باز دستگاه چهارگاه است و ريتم هفت هشتم و بعد ريتم‌های تند و پرهيجان شش شانزدهم و دو چهارم.

ديدار عاشقانه

بخش دوم که بخش پايانی کنسرت و بلندترين قطعه‌ی اثر است، پيوند موضوعی مستقيمی با سيمرغ ندارد: آمدن زال عاشق به ديدار رودابه معشوق است.

ديدار رودابه و زال از عاشقانه‌ترين صحنه‌های شاهنامه است. به همين دليل باز جای اين پرسش هست که بهتر نبود اين صحنه با آهنگ‌های آرام‌تر و تغزلی‌تر بيان می‌شد و صحنه‌ی ديگری برای موسيقی و ريتم پرهيجان برگزيده می‌شد.

شايد شادی ديدار دو عاشق، آهنگساز را به ساختن آهنگی پرهيجان کشانده باشد. اگرچه در آغاز اين قطعه، بخش‌های آرام و تغزلی هم داريم ولی گويی آهنگساز خود را ملزم ديده اثر را با آهنگی پرهيجان به پايان برساند.

اثر، با عبارت "نيکی، راستی، سيمرغ، راستی" با همنوايی و هم‌آهنگی دقيق و پرهيجان ارکستر، صدای بلند ولی گوش‌نواز هم‌آوايان و نوای خوش همايون شجريان به پايان می‌رسد و دست‌کم با گفتن واژه‌ی "سيمرغ" پيوندی با موضوع و عنوان اصلی اثر، ايجاد می‌کند.

حميد متبسم بار ديگر ذوق خود را در اثر تازه اش "سيمرغ" در ترکيب سازها و صدادهی آنها نشان داده است. اگر در نظر بگيريم که گردآوری و تمرين چنين گروه بزرگی چه کار و تلاش طاقت‌فرسايی می‌طلبد، به ارزش کار آهنگساز و همه‌ی دست اندرکاران اين طرح، بيشتر پی می‌بريم.

نگارنده چون می‌داند بی‌گمان در کنسرت بعدی متبسم، شجريان و گروه آنها با علاقه شرکت خواهد کرد، در پايان اشاره می‌کند که يکی از نارسايی‌های کار اين بود که نه دفترچه‌ای به طور عمومی در دسترس مخاطبان قرار گرفت که بتوان از آن اطلاعاتی درباره‌ی اثر و نوازندگان و خوانندگان به دست آورد و نه گوينده‌ای که دست‌کم پيش‌گفتاری درباره‌ی برنامه بگويد:
فکر و کردار نيک عالی بود
جای گفتار نيک خالی بود

اسکندر آبادی
تحريريه: جواد طالعی