استاديار گروه تاريخ دانشگاه فردوسي: نوروز جشني 30 روزه بوده است -«هفت‌سين» ايراني نيست، ايسنا

استاديار گروه تاريخ دانشگاه فردوسي معتقد است: جشن‌هاي نوروزي همان مراسم عبادت به درگاه خدايان است كه در طول نوروز انجام مي‌شد.

دكتر مريم معزي در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ايران‌شناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خراسان رضوي، با اعتقاد به اين‌که مراسم جشن نوروز كه آغاز فصل كار و كوشش كشاورزان است، ريشه‌ي ايراني ندارد، اظهار داشت: آريايي‌ها مردمي دام‌پرور بودند و چيزي از كشاورزي نمي‌دانستند. آن‌ها وقتي با تمدن‌هاي بين‌النهرين هم‌جوار شدند، كشاورزي را از آن‌ها آموختند. در نتيجه، اعياد و مراسم مخصوص كشاورزي را نيز ياد گرفتند.

وي ادامه داد: سال‌ها پيش از آن‌كه آريايي‌ها به ايران وارد شوند، بابلي‌ها كنار فلات ايران، منطقه‌اي نزديك عراق امروزي، زندگي مي‌كردند و كشاورزي را نيز كشف كرده بودند. بنابراين در آن زمان، مراسم مخصوص كشاورزها از جمله اعياد كشاورزي رواج داشته است.

استاديار گروه تاريخ دانشگاه فردوسي بيان کرد: آريايي‌ها برگزاري جشن‌هاي كشاورزي را از جمله آغاز فصل كار و تلاش كشاورزان و پايان فصل كشاورزي از بابلي‌ها آموختند؛ اما به‌صورت دقيق آن را تقليد نكردند، بلكه با آداب، افكار و مذهب خودشان آن را آميختند. در اين راستا بود که مراسم نوروز و مراسم اختتاميه‌ي فصل كشاورزي (مهرگان) به‌وجود آمد.

وي نوروز را جشني 30 روزه دانست و گفت: هر پنج روز از اين 30 روز به نام يك خدا نام‌گذاري شده بود و در آن روزها، مراسم مربوط به نيايش همان خدا انجام مي‌شد. هرچند بعدها اين خدايان آريايي در دين زرتشتي از مقام خدايي تنزل كردند، زيرا زرتشت فقط يك خدا را قبول داشت و ديگر خدايان آريايي را در حكم دستياران همان خداي بزرگ، يعني اهورامزدا قرار داد كه به آن‌ها «امشاسپندان» مي‌گفتند.

او معتقد است: وا‍ژه‌ي جشن به معني شادي و پاي‌كوبي نيست، بلكه اين واژه از «يزشن» مي‌آيد، به معناي عبادت و نيايش و كلمه‌هايي مانند يزد، ايزد و يزدان هم از اين واژه گرفته شده‌اند. از آن‌جا كه آريايي‌ها روزهاي خاصي را براي خدايان خود در نظر مي‌گرفتند و به نيايش مي‌پرداختند، جشن‌هاي نوروزي نيز همان مراسم عبادت به درگان خدايان بود كه در طول نوروز اجرا مي‌شد.

وي درباره‌ي مراسم رايج در نوروز، اظهار داشت: در اين روزها، ‌سرود خواندن نه به معني آواز، بلكه به معني خواندن سرودهاي اوستا و نيايش‌هاي مربوط به خدايان انجام مي‌شد. هم‌چنين مردم براي خدايان خود قرباني مي‌كردند و قسمت‌هاي خاصي از گوشت قرباني را مخصوص آن خدا در نظر مي‌گرفتند و مراسم مخصوص آن را انجام مي‌دادند.

معزي افزود: بعدها، اصل اوليه‌ي اين مراسم فراموش شد و در دين زرتشت تا حدودي در آداب نوروز تجديد نظر شد. پس از اسلام هم تغييرات زيادي به‌دليل تغيير مذهب و جايگزين شدن مذهب جديد به جاي مذهب قديم، در اين مراسم اعمال شد.

وي با بيان اين‌كه قرآن به‌عنوان نمادي از تغيير مذهب در مراسم نوروزي گنجانده شد، گفت: بخش ستايش و نيايش خدايان آريايي از مراسم نوروز حذف و تلاوت آيات قرآني جايگزين آن شد. دعاي مخصوص تحويل سال نيز نمونه‌ي بارزي از اين آيات است.

استاديار گروه تاريخ دانشگاه فردوسي بيان كرد: پيش از فرارسيدن نوروز، در ميان آريايي‌ها آييني به نام «ودردگان» يعني جشن مخصوص نيايش مردگان موسوم بود كه در پنج روز اجرا مي‌شد. آريايي‌ها معتقد بودند، ارواح زنده هستند و آن‌ها را هم جزو خدايان قرار مي‌دادند. در نتيجه، خانواده‌ها براي اجداد درگذشته‌ي خود مراسمي برگزار و خوراكي‌هايي را براي ارواح مهيا مي‌كردند و اعتقاد داشتند كه ارواح از آن خوردني‌ها استفاده خواهند كرد.

معزي خانه‌تكاني را يكي ديگر از مراسم معمول پيش از نوروز دانست و اظهار داشت: خانه‌تكاني يعني جست‌وجو در آنچه مربوط به سال گذشته است و بايد نظم جديدي در آن‌ها برقرار كرد.

وي گفت: نوروز، روز نوست، يعني همان «روز از نو و روزي از نو». در واقع، به اين معناست كه روز و سال آغاز مي شود و آنچه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، براي سال جديد نگه داشته مي‌شود و آنچه مورد استفاده نيست، در همان سال باقي مي‌ماند. اين تفكري است كه نه‌تنها درباره‌ي خانه‌تكاني، بلكه در تمام شئون زندگي افراد راه پيدا كرده است.

استاديار گروه تاريخ دانشگاه فردوسي بيان كرد: جشن نوروز به دو عنصر آب و خاك مربوط است. اين دو عنصر است كه باروري و زايش گياهان، درختان و كشاورزي را ايجاد مي‌كند و اين نكته تا اندازه‌اي مهم است كه در دين بابلي‌ها براي اين خدايان مراسم مخصوص آن‌ها برگزار مي‌شد.

معزي با بيان اين‌كه هفت‌سين، ايراني نيست، گفت: مقدس بودن عدد هفت، ايراني نبوده و از دين بابل آمده است. بابلي‌ها به‌دليل نيايش ستارگان و ديدن هفت ستاره با چشم غيرمسلح، هم‌چنين اعتقاد به نقش مؤثر اين ستارگان در زندگي بشر و تخمين زمان و مسائلي كه براي زمين اتفاق مي‌افتد، آن را مقدس مي‌دانستند.

وي ادامه داد: كلمه‌ي «سين» در منابع قديمي‌ فارسي وجود ندارد و ريشه‌ي‌ تاريخي سين‌هايي كه بر سر سفره‌ي‌ عيد گذاشته مي‌شود، مشخص نيست. زرتشتيان ايران هيچ قيدي بر هفت سين ندارند و به جاي آن از ميوه‌هاي خشك‌شده استفاده مي‌كنند. علاوه بر اين، لزوم وجود نور و آتش به‌دليل مقدس بودن آن، بر سر سفره انكارناپذير است.

او اضافه كرد: از آن‌جا كه زرتشتيان در همان دين گذشته‌ي خود باقي مانده و تغيير مذهب نداده‌اند، طبيعتا وجود هفت‌سين به دوران پيش از اسلام مربوط نيست.