ادبيات ايران در هفته يي که گذشت، اعتماد

مرضيه رسولي

کتابفروشي هاي خيابان انقلاب در اين يکي دو ماه روزهاي غيرمنتظره يي داشته اند. کرکره ها وقت و بي وقت پايين آمده اند و کتابفروش ها وقت و بي وقت مجبور شده اند کار خود را تعطيل کنند. روزهاي قبل از انتخابات خيابان انقلاب محل عبور کارناوال ها و مانور طرفداران نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري بود و روزهاي بعد از انتخابات صحنه اعتراض و درگيري نيروهاي ضدشورش و لباس شخصي با معترضان به نتيجه انتخابات و در اين بين چه چيز آسيب پذيرتر از شيشه کتابفروشي ها و کتاب ها. اين بود که کرکره ها پايين مي آمد و کتابفروش ها پشت شيشه به تماشاي مردم مي ايستادند يا نه اصلاً،بيرون مغازه بين آنها بودند.

عصر چهارشنبه توي کتابفروشي هاي خيابان انقلاب خبري نيست. هنوز دو ماه مانده تا مهر و تا وقتي مشتري ها با فهرست کتاب هايي که روي کاغذ نوشته اند، دنبال کتاب هاي درسي از اين مغازه به آن مغازه بروند. در کتابفروشي هاي روبه روي دانشگاه آدم هايي را که مي دانند چه مي خواهند و به دنبال کتابي که اسم و نشاني دقيقش را مي دانند، وارد مغازه مي شوند، بيشتر مي بيني تا کساني که نمي دانند چه مي خواهند و خيلي دلي وارد مغازه مي شوند. مشتري هاي اينجا اکثراً مثل مشتري هاي شهر کتاب ها نيستند که لابه لاي قفسه ها پرسه بزنند و يکدفعه کتابي را ببينند که از مدت ها پيش دنبالش مي گشته اند.

عصرهاي چهارشنبه با يک نگاه گذرا، شهر کتاب ها و کتابفروشي هاي خيابان کريم خان شلوغ تر از کتابفروشي هاي خيابان انقلاب هستند. عصر چهارشنبه ويترين کتابفروشي مرواريد نبش خيابان دانشگاه پر است از کتاب هاي تازه نشر مرواريد. «ماجراهاي جديد شرلوک هلمز» يکي از آنهاست که «آدريان کانن دويل» با همکاري جک ديکسون کار نوشته و رامين آذربهرام ترجمه کرده. کتاب شامل شش داستان از ماجراهاي شرلوک هلمز است که سرآرتور کانن دويل خالق اصلي آنهاست. بعد او، خيلي از نويسندگان سعي کردند داستان هايي درباره شرلوک هلمز بنويسند. آدريان کانن دويل جوان ترين پسر سرآرتور يکي از آنهاست که به گفته مترجم کتاب «ماجراهاي جديد شرلوک هلمز»، موفق ترين آنها بوده. قيمت کتاب که نشر مرواريد عادت ندارد آن را پشت جلد چاپ کند و هميشه بايد در شناسنامه کتاب دنبالش بگرديد، 2700 تومان است.

«برگ ريزان» داستان واقعي دختري که ناخواسته به دنيا آمد، کتاب تازه ديگري از مرواريد است که «آدلاين ين ما» نوشته و الهه مرعشي ترجمه کرده. روي جلد کتاب و بالاي عنوان آن نوشته شده؛ «کتاب پرفروش نيويورک تايمز». کتاب که گويا زندگي واقعي يک دختر را روايت مي کند 32 فصل دارد و 6700 تومان است.

گفت وگوي مهدي مظفري ساوجي با نجف دريابندري شده کتابي در 352 صفحه و نشسته پشت ويترين کتابفروشي مرواريد. اين گفت وگو چند فصل است که از زندگي، ترجمه، پسند و ناپسند زبان فارسي و داستان نويسي تا طنز و سينما را شامل مي شود. وسط کتاب روي کاغذ گلاسه چند صفحه عکس از سال هاي مختلف زندگي دريابندري چاپ شده و قيمت کتاب 7500 تومان است.

«در ستايش سالخوردگي» نوشته هايي از هرمان هسه را پريسا رضايي ترجمه کرده که عکس هايي از هسه را هم با خود دارد. کتاب 300 صفحه و قيمت آن 5300 تومان است و قطع عجيب و غريبي دارد مثل قطع غلط انداز کتاب هاي درسي.

«چشم» رماني از ولاديمير ناباکف ديگر کتاب تازه انتشارات مرواريد است. اين کتاب را محمدعلي مهمان نوازان ترجمه کرده. قبلاً مرواريد از اين نويسنده «خنده در تاريکي» را با ترجمه اميد نيک فرجام چاپ کرده بود که پرفروش هم شد.

در کتابفروشي «مولا» که روبه روي سينما سپيده است، کتاب هاي ديگري غير از اينها را روي پيشخوان تازه ها گذاشته اند. «براي رماني نو» که آلن رب گري يه نوشته، پرويز شهدي ترجمه و انتشارات بافکر منتشر کرده، يکي از کتاب هاي تازه است. مترجم نوشته اين کتاب و کتاب «گرايش ها»ي ناتالي ساروت در واقع اساسنامه مکتب يا به قول خودشان جنبشي است که در نيمه اول قرن بيستم و به پيروي از نويسندگان بزرگ ديگري از سراسر جهان از جمله جويس، وولف، فاکنر، کافکا و... در فرانسه آغاز شده و هنوز ادامه دارد. ناصر غياثي که خودش کتابي دارد با عنوان تاکسي نوشته ها که البته الان توي بازار پيدا نمي شود، «داستانک ها» را از چندين داستان نويس مثل روبرت والزر و يورگن بکر ترجمه کرده. ناشر اين کتاب 125 صفحه يي ثالث است و قيمتش هم 2500 تومان. داستانک ها انگار خواننده هاي زيادي هم دارند، به خاطر اينکه راحت خوانده مي شوند و کوتاه هستند و بعضي هايشان به اندازه خواندن يک رمان شگفت زده ات مي کنند و دنيايي ديگر را نشانت مي دهند. براي همين علاقه به انتشار داستانک هم زياد است و جزء کتاب هاي تازه. داستانک هاي ناظم حکمت هم هست که ايرج نوبخت ترجمه اش کرده و ناشر نشر دنياي نو است. کتاب 5500 تومان است.

کتابفروشي انتشارات نيلوفر که توي خيابان دانشگاه است و کمي از خيابان اصلي دور، خلوت تر از جاهاي ديگر است و تا دقايقي ديگر کرکره هايش پايين مي آيد. به شيشه فروشگاه جلد کتاب هايي را که ناشر آن نيلوفر است، زده اند و روي پيشخوان هم کتاب هايي که نيلوفر درآورده. بعد از نمايشگاه که اين ناشر چند کتاب جديد منتشر کرد تا حالا انگار در شوک انتخابات مانده است. تنها کتاب تازه يي که مي شود توي فروشگاه پيدا کرد «در باب حکمت زندگي» نوشته آرتور شوپنهاور و ترجمه محمد مبشري است که 5500 تومان قيمت دارد.

توي فروشگاه البته کتاب هاي ديگر از ناشران ديگر هم هست. يکي از آنها که تازه منتشر شده، «روزنامه حزب خران» است که به کوشش سيد فريد قاسمي منتشر شده. ناشر کتاب امرود است و قاسمي در مقدمه کتاب نوشته؛ «باشگاه خران سال 1321 به وسيله گروهي خوش ذوق در کرمانشاه تاسيس شد. 1326 نشريه توفيق اين سوژه را دستمايه کار خود قرار داد و به يکباره اين تشکل محلي به يک حزب ملي بدل شد که با افت و خيز در نيمه دوم دهه 20 و اوايل دهه 30، اعضاي آن به فعاليت مي پرداختند. به دليل توقيف «توفيق» و مسائل سياسي کشور، دوره اول حيات اين حزب در اوايل دهه 30 بسته شد تا اينکه سال 1346 به همت گردانندگان مجله توفيق، حزب خران تجديد حيات يافت و روزنامه حزب خران از 14 شهريور 1346 تا اول تير 1350 منتشر شد. درباره احزاب و گروه هايي که در تاريخ معاصر ايران تشکيل شده اند، ده ها کتاب و صدها مقاله و رساله نگاشته اند. نام حزب خران اما در هيچ يک از پژوهش ها- جز يک مورد- ديده نمي شود، براي اينکه نام حزب خران از دفتر زمانه محو نشود، ضرورت داشت دفتري مستقل درباره اين حزب و روزنامه اش انتشار يابد. آنچه پيش رو داريد، در پاسخ به اين ضرورت است.» عجب دوره پرفراز و نشيبي داشته است حزب خران. راستي يکي از کتابفروش ها گفت حتماً کتاب «در انتظار تاريکي، در انتظار روشنايي» ايوان کليما ترجمه فروغ پورياوري را بخوانيد که درباره اين روزهاي ماست. قيمت اين رمان 306 صفحه يي که امسال منتشر شده، 4700 تومان است. خودتان مي دانيد کتاب وطني که مشابهتي با اين روزهاي ما دارند، خيلي نادرند، برعکس آهنگ هايي که دوران انقلاب ساخته شده اند و اين روزها مي شنويم.

البته کتاب هاي تازه ديگري هم هستند که ما نمي بينيم شان. مانده اند توي ارشاد و کاغذ آنها در حال پوسيدن است. معلوم نيست رکورد ماندن کتاب در ارشاد چند سال است اما کتاب «ماجراي شگفت انگيز ديويد نيوسام» که نمايشنامه کمدي نوشته مصطفي اسلاميه است، دو سال در ارشاد در انتظار گرفتن مجوز است. اسلاميه به ايسنا گفته اين نمايشنامه در سه پرده، روايت زندگي محمدرضاشاه پهلوي از 26 دي تا 22 بهمن ماه 57 است.

شمس لنگرودي هم به ايلنا گفته دو کتابش در انتظار مجوز در ارشاد هستند و تا تکليف اين کتاب ها مشخص نشود، کتاب ديگري منتشر نمي کند. يکي از اين کتاب ها رمان «شکست خوردگان را چه کسي دوست دارد» است که تا به حال در طول دو سال چهار بار بررس هاي وزارت ارشاد آن را بازخواني کرده اند و دست آخر بدون اينکه دليلش را بگويند، اعلام کرده اند اين کتاب ممنوع الانتشار است. کتاب ديگر او با عنوان «رباعي محبوب من» يک کتاب تحقيقي است که کم و کيف رباعي از زمان رودکي تا نيما را بررسي مي کند.

سفر به ييلاق

به کجا مي رويم؟ جمعي از اهالي ادبيات به ييلاق مي روند، جمعي توي خانه نشسته اند و از پشت شيشه اتفاقات بيرون را نگاه مي کنند، جمعي زنداني اند و جمعي ديگر در وصف اين روزها شعر مي گويند اما آنان که به ييلاق مي روند، حتماً بهترين فرصت را پيدا کرده اند. خبرگزاري فارس خبر داده در يک شب تابستاني جمعي از شاعران، نويسندگان و استادان زبان و ادبيات فارسي براي حضور در «شب ادبي آهار» به روستاي آهار واقع در شمال شرقي تهران رفته بودند. اين استادان و نويسندگان که بودند؟ کريم زماني، احمد تميم داري، بيگدلي (مدير گروه ادبيات فارسي دانشگاه تربيت مدرس)، ناصر نيکبخت، عليقلي محمودي بختياري، موسي بيدج، مصطفي رحماندوست، قربان وليئي، هاشمي نژاد (مدير نشر افق)، توکل (مدير انتشارات صابرين)، خليل پرويني، مجيد سعدآبادي و حسين بکايي.

مامور و معذور

رمضاني فراني از اداره کتاب وزارت ارشاد رفت، نه اينکه فکر کنيد او در غياب صفارهرندي دل ماندن در اين وزارتخانه را نداشت، در حقيقت ماموريت او در اداره کتاب تمام شد و به دانشگاه امام حسين برگشت. اين مهم ترين خبر هفته گذشته در حوزه ادبيات بود. او هم ظاهراً خيلي سعي کرد مثل صفار با خرافه پرستي مبارزه کند و در نمايشگاه کتاب يکي از مصاديق کتاب هاي سطح پايين را کتاب هاي ديني خرافه پرستانه دانسته بود؛ «در طول سال سعي کرديم کتب سطح پايين ديني را منتشر نکنيم و با بعضي از آنها برخورد هم داشتيم.» صفار هم در آخرين روزهاي وزارتش گفته بود؛ «دسترسي به امام معصوم عليه السلام براي ما ممکن نيست و به ما ياد داده اند از طريق ارتباط با نواب عام آن حضرت به منويات آن وجود مقدس عمل کنيم. هر کس ادعا بکند مستقيم با خود آقا امام زمان (عج) ارتباط دارد، در ذهن ما حجتي براي پذيرش اين ادعا وجود ندارد و ما ارتباط مان با آن حضرت از طريق نايب امام زمان (عج) است.»

رمضاني فراني و صفارهرندي قبل از اين اتفاقات منتقد دولتي بودند که خود در آن عهده دار سمتي بودند و ما خبر نداشتيم. رمضاني فراني تا آنجا تلاش کرده بود که به گفته خودش فقط يک کتاب در طول چهار سال گذشته جمع آوري شد. کتاب «حصار و سگ هاي پدرم» که او حتي ناشر را با اعضاي خانواده اش دعوت کرده بود که به ارشاد بيايد و در مقابل خانواده خود کتاب را بخواند که آنها نيامدند و ابا کردند. او اين درس بزرگ را به نويسندگان داد که وقت نوشتن کتاب اول به فکر سلامت اخلاقي و رواني خانواده خود باشند و بعد به فکر ارتقاي سطح فرهنگ جامعه. پس کتاب «دلبرکان غمگين من» چه شد؟ يعني از کتابفروشي ها جمع آوري نشد؟ يعني دستفروش هاي خيابان انقلاب بيخود اين کتاب را در کنار کتاب هاي ممنوعه گذاشته اند و به قيمت بالا مي فروشند؟ يا کتاب هايي که يکي يکي لغو مجوز شدند و تجديد چاپ نشدند مثل خروس ابراهيم گلستان، نيمه غايب حسين سناپور، سه نمايشنامه لورکا با ترجمه احمد شاملو، ديوانه بازي کريستين بوبن ترجمه پرويز شهدي و چند کتاب ديگر. يعني حافظه تاريخي که هيچ، حافظه کوتاه مدت ما اينقدر ضعيف است؟

اين ديگر شايعه نيست

بعد از اينکه حدادعادل گفت وزير شدنش در دولت دهم بيشتر شايعه است و مسعود ده نمکي گفت اگر از او بخواهند وزير ارشاد شود، نمي پذيرد و احتمالاً ترجيح مي دهد تا آخر دولت دهم که بخت با او يار است همين طور «اخراجي ها» را روانه سالن هاي سينما کند، خبرگزاري مهر خبر داد وزير ارشاد دولت دهم به طور قطع مشخص شده و او کسي نيست جز محمد حسيني.

يک منبع آگاه در نهاد رياست جمهوري روز چهارشنبه خبر حضور سيدمحمد حسيني در کابينه دهم و وزارت ارشاد را تاييد کرد و گفت؛ «با توجه به برنامه منسجم ارائه شده، معرفي سيدمحمد حسيني که هم اکنون رئيس دانشگاه پيام نور و قائم مقام وزير علوم، تحقيقات و فناوري است به عنوان وزير ارشاد و فرهنگ اسلامي دولت دهم قطعي است و او هفته آينده از سوي محمود احمدي نژاد به عنوان وزير اين وزارتخانه به مجلس شوراي اسلامي معرفي مي شود.»

حسيني ارديبهشت ماه پارسال رئيس دانشگاه پيام نور شده بود و پيش از آن معاون حقوقي و پارلماني وزارت علوم و نماينده وزير علوم در امر نظارت بر دانشگاه ها بود. او در زمان رياستش بر دانشگاه پيام نور گفته بود ايرادهاي دانشگاه پيام نور با 850 هزار دانشجو، عادي است. وي گفت؛ «اينکه دانشگاه پيام نور با پرسنل کمتر خدمت رساني مي کند، از نکات قوت ماست، اما بايد اين کارکنان آموزش هاي بيشتري ببينند.» حتماً اينکه احمدي نژاد حسيني را به دليل کمبود وزير مربوطه، به عنوان وزير ارشاد معرفي مي کند هم از نکات قوت دولت دهم است جوري که سيدجلال يحيي زاده نماينده مردم تفت و ميبد در مجلس به ايسنا گفته بود؛ «هرچند در اين سال ها فرهنگ تا حدودي از اين مظلوميت فاصله گرفته ولي واقعاً همچنان مظلوم است و بايد از آن رفع مظلوميت کرد.» يحيي زاده گفته خود را بدون اشاره به مظلوميت ارشاد در وزارت «فرهنگ و ارشاد» به پايان برده است. شايد او هم مي داند که «ارشاد» مثل برادر چاق و چله يي حق «فرهنگ» را خورده و او را به موجودي مظلوم تبديل کرده.

دل نگران نسخه هاي خطي

و اما بخوانيد از حدادعادل که اين روزها شايعه وزير شدنش بر سر زبان ها بود در حالي که او به جاي فکر کردن به وزارت، نگران نسخ خطي است. او گفته؛ «امروز کتابخانه هاي درجه 3 هند بيش از 300 هزار کتاب خطي دارند که برابري مي کند با تعداد نسخ خطي کتابخانه هاي درجه اول و دولتي ايران و اين امر نشان مي دهد ما هنوز در اين زمينه خيلي جاي کار داريم.»

حدادعادل البته بعد از انتخابات اظهار نظرهاي مختلفي کرده و هفته پيش هم در نامه يي به احمدي نژاد درباره انتخاب وزير ارشاد توصيه هايي کرده است؛ «تکميل و اجراي طرح مهندسي فرهنگي کشور و تهيه پيوست فرهنگي براي طرح هاي مهم، مقابله با جريانات انحرافي در حوزه فرهنگي و زدودن خرافات و موهومات، مقابله با تحرکات ضدفرهنگي انقلاب، ساماندهي يارانه هاي بخش فرهنگ و هنر، تدوين لايحه جامعه رسانه ها، توسعه فعاليت هاي هنري، سينمايي، رسانه يي و فرهنگي تبليغي و رفع موانع موجود، بازنگري و ساماندهي فعاليت هاي فرهنگي خارج از کشور، رفع مشکلات فراروي حج و زيارت تنها بخشي از ماموريت هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است که بايد در دولت دهم اهتمام لازم در اين زمينه صورت گيرد. انجام تکليف و ماموريت هاي فوق الذکر مي طلبد که سکان مديريت فرهنگي کشور به دست شخصيتي فرهيخته، توانمند، متعهد و صاحب نظر در عرصه هاي فرهنگ و هنر و داراي وجاهت و مقبوليت در ميان اصحاب فرهنگ و هنر و رسانه باشد.

تحولاتي که در ماه هاي اخير در جامعه ما و خصوصاً در ميان بعضي از قشرهاي فرهنگي و هنري روي داده، مديريت اين بخش از جامعه را خطيرتر از گذشته ساخته و چالش هاي جديدي را پديد آورده است که مي بايد در انتخاب وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي مورد توجه قرار گيرد.»