مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن 21، ژاله وفا

jalehwafa@yahoo.de

در کشور ما ایران، فراگیرترین نهادی که به امر آموزش و تربیت نیروی انسانی می‌پردازد، وزارت آموزش و پرورش است که نزدیک به یک‌چهارم جمعیت ایران را تحت پوشش خود قرار داده است.هفته گذشته سال تحصيلي 85- 86، برای حدود 15 ميليون دانش‌آموز مقاطع مختلف، 6 ميليون نفر در مقطع ابتدايي، 4 ميليون و 300هزار نفر در مقطع راهنمايي تحصيلي و 4 ميليون و 600 هزار نفر در مقطع متوسطه و پيش‌دانشگاهي، در کنار1میلیون و , هزار 180معلم آغاز شد. که بر اساس اعلام خبرگزاري ايلنا در 48 هزار مدرسه و 455 هزار كلاس درسي به امر تحصيل اشتغال دارند. از ميان 15 ميليون دانش‌آموزکشور، يك ميليون و 200هزار نفر اختصاص به نوآموزاني دارد كه نخستين سال تحصيلي خود را امسال آغاز کردند.
در قرن 21 ، در نظام ولایت فقیه، یک چهارم از جوانترین مقطع سنی جمعیت ایران ، در شرایطی به امر تحصیل مشغول است که تصور آن نیز برای انسان مشکل و موجبات حیرت است.
مشکلات کیفی آموزش در ایران ، در کنار کمبودهایی کمی، از قبیل وجود 32هزار مدرسه تخريبي و خطرآفرين و26هزار و 610 مدرسه غيرمقاوم و هزینه های آموزشی و شهریه های سر سام آور و نیز وجود نابسامانیهای از قبیل اعتياد، مواد دخاني ، مسائل جنسي ، خشونت ، فقر و سوء تغذیه و ...از جمله آسيبهايي است که جوانترین قشر جامعه ما در معرض آن قرار دارند.نگارنده در طی 3 مقاله ، 2 بخش را به کمبودهای کمی آموزش و پرورش کشور اختصاص و در بخش سوم به بررسی مشکلات کیفی آموزش در ایران در پرتو کمبودهای کمی آن میپردازم.
بودجه آموزش و پرورش ایران
در بخش آموزش و پرورش که در هر كشورى كليد توسعه پايدار و مبناى رشد و پيشرفت جامعه است، ملاحظه مى شود كه در ایران همواره به دليل كثرت نيروى انسانى و گستره وسيع دامنه عمليات آن ، بودجه آموزش و پرورش با کسری مواجه است . در سال ۸۴ آخرین سال حکومت آقای خاتمی این وزارت خانه با كسرى شديد ۳۳۰۰ ميليارد تومانى مواجه بود و بودجه سال 85 با وجود افزایش تعداد دانش آموزان و بالتبع افزایش نیازها تنها 1700 میلیارد تومان از کسری 3300 تومان را تامین کرده است. بنابراین هنوز وزارت آموزش و پرورش با کسری بودجه روبرو است. شایان توجه است درحالی که بودجه وزارت آموزش و پرورش در امسال تنها 15 درصد افزايش داشته است ، بودجه برخي نهادهاي مذهبي تا 200 درصد افزايش يافته است!
محمدرضا محدث معاون از برنامه‌ريزي و توسعه مديريت وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد: طي سالهاي ‪ ۱۳۷۰‬تا ‪ ۱۳۷۴‬اين وزارتخانه از لحاظ اعتباري دوران ركود را گذارند و بدترين دوران سال ‪ ۱۳۸۳‬بود كه سهم این وزارت آموزش و پرورشاز توليد ناخالص ملي به ‪۲/۵‬ درصد رسيد. اکنون سهم اين وزارتخانه از توليد ناخالص ملي از ‪به 3 درصد ارتقاء يافته است و محمود رشیدی "وزیر" آموزش و پرورش نیز اعلام کرد که بودجه سال 85 آموزش و پرورش را قريب به 6 هزار و 100 ميليارد تومان اعلام کرد.برای اینکه وضعیت نابسامان آموزش و پرورش کشور مشخص گردد لازم است خاطر نشان خوانندگان محترم سازم که در سال 59 در دوران حکومت اولین منتخب آزاد ملت که برنامه عدم وابستگی به فروش نفت و کاستن از حجم آن را به اجرا در آورده بود و کشور دچار جنگ نیز میبود و خرانه کشور همچون سال 85 ، از اضافه درآمدهای میلیاردی از قبل قیمت 70 دلاری هر بشکه نفت برخوردار نبود، سهم آموزش و پرورش را از تولید ناخالص ملی صرفا بعلت اهمیتی که حکومت وقت برای رشدکیفی نیروی انسانی قائل بود ، 4.3 درصد قرار داده بود.کمبودهای کمی در مدارس کنونی زمانی بخوبی آشکار میگردنند که بدانیم برای نمونه فيروز رضايي رييس سازمان آموزش و پرورش آذربايجان شرقی در مصاحبه با ايرنا " متوسط سرانه دانش - آموزي براي مقاطع سه‌گانه تحصيلي دراین استان را ‪ ۱۱۰‬هزار ريال ذكر میکند ومی افزاید كه اين رقم براي حمل يك بشكه نفت در زمستان به مدارس روستايي آذربايجان‌شرقي هم كافي نيست!و مجموع ‪ ۸۰‬ميليارد ريال سرانه دانش‌آموزي این استان در بين ‪ ۷۵۰‬هزار دانش‌آموز مشغول به تحصیل این استان تقسیم میگردد ."جهت مقایسه لازم است توجه خوانندگان گرامی را به این امر جلب نمایم که در سال 84، حکومت خاتمی بودجه دبيرخانه مركزي ائمه جمعه را به میزان 100 میلیارد ریال افزایش داد و میزان بودجه نهادهاى مذهبى در بودجه سال ‪ 85 حکومت احمدی نژاد به طور متوسط "صد در صد" افزایش یافته است!
کلاسها ی مخروبه و آموزشگاه هاو فاصله 50 درصدی تا حد مطلوب
عباس رهی مدیرکل دفتر پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش و پرورش" از حضور 15 میلیون دانش آموز و حدود یک میلیون نفر جمعیت فرهنگی در 596 هزار و 370 کلاس درس در مدارس سراسر کشور خبر داد. تعداد آموزشگاه های سراسر کشور را 85 هزارو 455باب مدرسه اعلام کرد و گفت: این تعداد مدرسه در محاسبات آموزش و پرورش و با در نظر گرفتن شیفت های آموزشی 150هزار نوبت آموزشگاهی محسوب می شود و برای رسیدن به حد مطلوب آموزشی با کمبود 50 درصدی آموزشگاه روبرو هستیم.سال تحصيلي 85-86 درحالي آغاز مي‌شود كه 26هزار و 610 مدرسه غيرمقاوم، 32هزار مدرسه تخريبي و خطرآفرين و 5 هزار مدرسه در كل كشور استيجاري هستند."درواقع از مجموع 15 میلیون جمعیت دانش آموزی ایران تعداد 9 ميليون و 200 هزار نفرشان از آموزش مناسب برخوردار نيستند و در مدارس دونوبته تحصيل مي‌‏كنند. براي حذف تمام مدارس دو نوبتي، 210 هزار ميليارد ريال اعتبار مورد نياز است كه تاكنون هيچ اعتباري به آن اختصاص نيافته است. مطابق اظهار نظر شمسايي معاون سازمان نوسازي،توسعه و تجهيز مدارس، در حال حاضر 152 هزار و 484 كلاس در كشور در شرايط 2 نوبته قرار دارند. 300 ميليارد تومان تعهد خيرين مدرسه‌ساز خيرين مدرسه‌ساز امسال نيز همانند سالهاي تحصيلي گذشته سهم بزرگ و تاثيرگذار خود را در تحويل مدارس ايفا كرده اند. 30 درصد مدارس احداثي كشور توسط خيرين بنا شده است.در سال 84 نيز يكهزار و 136 پروژه توسط مردم و خيرين به صورت مشاركتي احداث شد كه در مقابل، دولت تنها يكهزارو 383 پروژه را در اين زمينه عملياتي كرد. همچنین خبرگزاری ایران نیوز اعلام کرد در آستانه سال تحصيلي جديد 31 درصد مدارس عشاير برای 53 هزار نفر دانش آموز عشایری در چادر و 8 درصد در كپر تشكيل مي‌شود. 52 درصد مدارس عشاير سيار و نيمه سيار هستند وتعداد دانش‌آموزان عشايري در حال حاضر 176 هزار نفر میباشد.
محرومیت ازتحصیل ،ترک تحصیل و میزان مردودی
هرچند سیستم آماری کشور دچار ضعف شدید اطلاع رسانی است، ولی با مشاهده اظهار نظر های منفرد برخی از روسای آموزش و پرورش استانها میتوان پی به میزان ترک تحصل کنندگان در گوشه و کنار کشور برد. برای نمونه محسن حاج‌آقایى رئیس سازمان آموزش و پرورش مازندران اعلام كرد: در چند سال اخیر­ ۹۰هزار دانش‌آموز مقاطع مختلف تحصیلى این استان به ‌دلایلى ترك تحصیل كردند. این دانش‌آموزان ­ ۱۱تا ‪ ۱۷سال سن دارند و بالاترین ترك تحصیل دانش‌آموزان مازندران مربوط به دوره متوسطه بوده است. و این معضل زنگ خطرى جدى محسوب می‌شود. وى همچنین از كسرى حدود هزار میلیارد ریالى این سازمان برای 620 هزار دانش آموز این استان در سال جارى خبر داد و گفت: علاوه براین براى رفع مشكل ۶۰۰مدرسه تخریبى این استان 130 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.. همچنین مدیر آموزش و پرورش شهرستان «اهر» معتقد است که 43 درصد از دانش آموزان روستایی این شهرستان ترک تحصیل کرده یا بازمانده از تحصیل هستند.به گزارش ايلنا، فتاح نيازي، معاون آموزشي موسسه آموزش از راه دور اعلام کرد که در سطح كشور بيش از 13 ميليون فرد كم‌‏سواد بين 11 تا 45 سال نيز وجود داردکه سه ميليون نفرآن دانش آموز لازم التعليم 11 تا 17 سال را تشکیل میدهد. كه به دلايل محيطي، جسمي، اجتماعي، فرهنگي و همچنين دسترسي نداشتن به مدرسه، امكان جذب آنان در آموزش و پرورش وجود ندارد.محمد محمدی معاون نظري و مهارتي آموزش و پرورش شهر تهران نیزدر گفتگوبا خبرگزاری فارس اعلام کرده است که در سال گذشته 19 درصد دانش‌آموزان پايه اول دبيرستان در تهران مردود شده اند.همچنین مجید قدمی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی اعلام کرد: در ایران حداقل 150 هزار نفر کم توان ذهنی داریم که فقط 30 تا 35 درصد را توانسته ایم تحت پوشش قرار دهیم. هم اکنون 5 تا 20 درصد دانش آموزان مشکل اختلالات یادگیری دارند که نوع افت نشان می دهد که آمار این دانش آموزان بالا است.

وضعیت نیروی انسانی در مدارس
علی عباسپورتهرانی فرد رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس هفتم در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس معتقد است : در حال حاضر وضعيت نيروي انساني در آموزش و پرورش از نابساماني شديد رنج مي‌برد و داراي معلم مازاد و كمبود معلم در آموزش و پرورش هستيم! مسئولان آموزش و پرورش عنوان مي‌كنند كه تعداد معلمان مازاد در آموزش و پرورش 19 هزار نفر است اما ما معتقد هستيم كه اين آمار بيشتر است. وقتی آزاديان رييس آموزش و پرورش بخش ‪کوچک ۲۳‬هزار نفري كجور نوشهر اعلام میکند که اين نهاد با كمبود شديد نيروي انساني مواجه است و از ‪ ۶۸‬معلم مورد نياز براي مقطع ابتدايي ، فقط ‪ ۵۸‬معلم به تدريس دانش‌آموزان مشغول هستند. و نيروي انساني مورد نياز در بخش اداري اين نهاد را ‪ ۲۰‬نفر میباشند. میزان کمبود نیروی آموزشی در بخشهای دیگر کشور آشکار میگردد.
وضعیت تغذیه دانش آموزان
لیلا عیوض زاده عضو انجمن تغذیه ایران در گفتگو با " مهر" : اعلام کرد که بیش از 50 درصد دانش آموزان کشور صبحانه نخورده مدرسه می روند..وفقط نزدیک به 36 درصد کودکان از همه گروه های غذایی مصرف می کنند .بگزارش ایسنا هر دختر و پسر 7 تا 18 ساله ايراني بايد در ماه 3 کيلوگرم گوشت در سبد غذايي ماهانه خود داشته باشند تا ضمن تامين استاندارد نيازهاي غذايي خود ، بتوانند به رشد مطلوب دست يابند. همچنين بايستی ماهانه 10 ليتر شير و 4.5 کيلوگرم ماست ،3 کيلوگرم گوشت در جيره غذايي ماهانه دانش آموزان دختر ايراني يافت شود. در سال تحصيلي جديدحکومت احمدی نژاد مقرر داشته است 11ميليون دانش‌آموز مقطع ابتدايي و راهنمايي كشور شير رايگان دريافت مي‌كنند و به همين منظور سقف اعتباري براي توزيع 165 هزار تن شير (سرانه 14 كيلوگرم) در مدارس، در نظرگرفته شده است.اما وقتی هفت ميليون و 465 هزار نفر از جمعيت کشور ما یعنی 5/10 درصد جمعيت شهرى و 11 درصد جمعيت روستايى زير خط فقر مطلق قرار دارند ويك ميليون و 983 هزار نفر از جمعيت كشور در سال 84 زير خطر فقر شديد قرار داشتند وخط فقر شديد بر اساس ناتوانى در تامين 2300 كالرى در روز و خط فقر مطلق براساس حداقل درآمد مورد نياز براى تامين نيازهاى اساسى خوراكى و غير خوراكى از قبيل پوشاك و مسكن تعيين مي‌شود و اختلاف دهك بالاى درآمدى با دهك پايين در ايران 17 برابر است ، میتوان پی برد که دانش آموزانی که در خط فقر شدید و مطلق قرار دارند، روزانه دچار چه میزان زجر و عذاب جسمی بر اثر گرسنگی میباشند و سرانه 14 لیتر شیر اهدایی حکومت احمدی نژاد با نیاز 10 لیتر ماهانه هر دانش آموز فاصله بسیار داردو بی سبب نیز که طبق اعلام مديركل دفتر فعاليتهاي ورزشي آموزش و پرورش از بين 40 ناهنجاري، 8 ناهنجاري اصلي در بین دانش آموزان کشور شناسايي شده است ودر مجموع 5/11 درصد يك ميليون و 59 هزار دانش‌آموز دختر 22 استان كشور حداقل به يكي از ناهنجاريها مبتلا میباشند.وقتی مجید يارمند مديرکل‌ دفتر سلامت‌ و رفاه‌ سازمان‌ مديريت‌ و برنامه‌ريزی‌ اعلام میکند که از هر ۱۰۰ نفری‌ که‌ به‌ مراکز درمانی‌ مراجعه‌ می‌کنند، سه‌ نفر آنان‌ به‌ علت‌ هزينه‌های‌ درمانی‌ سنگين‌ به‌ زير خط‌ فقر سقوط‌ می‌کند، میشود حدس زد که بطور روز افزون چه تعداد کثیری از جوانان کشور حتی از حق حیات محروم میشوند.
آیا برای ایرانیان قابل تصور است که ایرانی که دومین دارنده منابع عظیم نفت و گاز میباشد، چنان دولت بیکفایتی بر آن حکومت کند که50 درصد دانش آموزان آن گرسنه بر سر کلاسهای درس آنهم مخروبه حاضر گردند؟! چنانچه تک تک ما ایرانیان به دانش آموزان خود به مصداق این شعر زیبای ابتهاج نظر میکردیم
يك دم نگاه كن كه چه بر باد مي دهي
چندين هزار اميد بني آدم است اين
آیا وجود نظامی این چنین بی کفایت را تاب می آوردیم؟
در بخش دوم این نوشته به سایر نابسامانیها و آسیبهایی که دانش آموزان ایران در معرض آن قرار دارند میپردازم.