نظام نرخ ارز ایران "شناور کثیف" است - شوک ارزی چگونه اتفاق افتاد، مهر

استاد اقتصاد کلان و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نظام نرخ ارز ایران را "شناور کثیف" دانست و گفت: مداخله بانک مرکزی در بازار ارز برخلاف سایر مداخله‌های دولت کار خوبی ارزیابی می‌شود.

بازار طلا و ارز در یک هفته اخیر با نوسانات شدید مواجه شد و هر روز رکوردهای جدید قیمتی به ثبت رسید تا اینکه دولت با محوریت بانک مرکزی ترجیح داد به منظور کنترل قیمتها، ورود مستقیم به بازار داشته باشد.

در این میان، محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است: قیمت ارز تا هفته آینده به قیمتهای متعادل خود در بازار یعنی 1060 تومان خواهد رسید.

باتوجه به اهمیت موضوع، برای بررسی و تحلیل وضعیت بازارهای ارز و طلا با دکتر مهدی تقوی استاد اقتصاد کلان و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفتگویی انجام دادیم که با هم می خوانیم:

* خبرگزاری مهر: تحلیل جنابعالی از وضعیت بازار ارز و سکه با توجه به افزایش شدید قیمتها چیست و به نظر شما، مداخله بانک مرکزی در بازار ارز اقدام درستی بود یا نه؟

تقوی: برخلاف گروهی که مطرح می کنند نرخ ارز باید رها و شناور شود، با این نظر مخالفم زیرا نماینده های صادرکنندگان اینگونه بحثها را مطرح می کنند. قیمت ارز غیر واقعی است، این امر یعنی اینکه اگر عرضه و تقاضا رها شود، قیمت در این بازار بالاتر از قیمت فعلی می رود.

البته مداخله بانک مرکزی در این بازار برخلاف سایر مداخله های دولت کار خوبی است، زیرا صادرات کشور ما بسیار محدود و کم است، به طوری که با احتساب میعانات گازی و غیره به 15 میلیارد دلار در سال می رسد. همچنین در مقابل اقتصاد و صادرات کشورهایی مثل کره جنوبی که پیش از این از اقتصاد ما عقب تر بودند، وضعیت مناسبی نداریم. از سوی دیگر، وضعیت واردات کشور نیز مناسب نیست و به 85 میلیارد دلار در سال می رسد.

اگر نرخ دلار مانند شرایط فعلی 200 تومان افزایش یابد، این امر باعث گرانی واردات می شود. واقعی شدن نرخ ارز به نفع کشورهایی است که کالا تولید و صادر می کنند، اما کشور ما به جز نفت محصول دیگری برای صادرات ندارد. از لحاظ اینکه در ازای نفت دلار می گیریم، مشکلی وجود ندارد. تقلیل ارزش پول ملی برای کشورهایی مطلوب است که کالا و خدمات تولید می کنند.

* عملکرد بانک مرکزی در افزایش نرخ ارز در بازار تاثیر گذاشته است؟

- به نظر می رسد بانک مرکزی ارزی را که وارد بازار می کرد، کاهش داد که همین امر نیز باعث وارد شدن شوک به بازار ارز و افزایش قیمتها شد. حال بانک مرکزی مجددا قصد دارد که وارد بازار ارز و در عین حال سکه شود و در آن مداخله نماید که در صورت مداخله، قیمتها کاهش خواهد یافت. به هر حال افزایش قیمت به دلیل کمبود عرضه بوده است.

در حال حاضر بانک مرکزی مجددا قصد دارد که با وارد کردن ارز به بازار در آن مداخله کند و با عرضه زیاد و انبوه دلار به بازار، قیمت آن را به نرخ واقعی برساند. در مقابل نیز زمانی که قیمتها کاهش می یابد با خرید ارز از بازار آن را به تعادل می رساند که این کار نیز مداخله محسوب می شود.

* آیا موارد ذکر شده برای بازار ارز برای وضعیت بازار سکه نیز مصداق دارد؟

- دلیل نامتعادل شدن بازار ارز (دلار) کم شدن عرضه نسبت به تقاضا است، بازار سکه نیز اینگونه بود. وقتی بانک مرکزی یا بانک کارگشایی نسبت به خرید سکه در بازار اقدام می کند، قیمتها افزایش می یابد، اما وقتی بفروشد قیمتها کاهش می یابد، همانطور که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است اگر قیمت سکه به همین نحو روند صعودی طی کند، بانک کارگشایی عرضه های خود را تشدد می کند.

* آیا قیمت جهانی طلا تاثیری بر افزایش قیمت سکه در بازار داخلی داشته است؟

- یک مقدار از افزایش قیمت سکه به خاطر افزایش قیمت جهانی طلا است.

* اگر قیمتها در بازار ارز افزایش یابد، بانک مرکزی چه منفعتی از این افزایش قیمت خواهد داشت؟

- بانک مرکزی نباید به دنبال منفعت باشد؛ این سیاست اقتصادی است. اگر بانک مرکزی محاسبه می کند، غلط عمل می کند، برای اینکه تثبیت نرخ ارز که هدف دولت و بانک مرکزی است، مهم است.

* به نظر شما بانک مرکزی می توانست هفته ها قبل نسبت به اتفاقی که در بازار رخ داد و قیمتها دچار نوسان شدند، پیش بینی داشته باشد؟

- خیر. بخشی از ارزی که وارد بازار می شود، ناشی از درآمد نفت است، یک بخشی از آن نیز از طریق مسافرانی که به خارج از کشور سفر کرده اند، وارد کشور می شود که میزان آن چندان مهم نیست. با توجه به اینکه اعتبار اسنادی و مالی صادرات و واردات از طریق بانکها صورت می گیرد، بنابراین دلار نقدی در دست صادرکنندگان و وارد کنندگان نمی ماند که به بازار عرضه کنند. در عین حال صادرکنندگان هم باید این ارزها را به بانک مرکزی بفروشند. به عبارت دیگر، مقدار ارزی که به غیر از بانک مرکزی به بازار وارد می شود است، بسیار کم است.

*چه توجیهی برای کاهش قیمت جهانی دلار و در مقابل افزایش قیمت این نوع ارز در بازار داخلی کشور وجود دارد؟

- افزایش یا کاهش قیمت جهانی دلار در مقابل یورو، ارتباطی به بازار داخلی ندارد.

* چرا؟

- زیرا عرضه و تقاضای دلار در بازار داخلی محدود به اقتصادمان است. هرمیزان که ارز از طریق درآمدها و صادرات نفت یا صادرات غیر نفتی عایدمان شود، وارد بازار می شود، صادرکنندگان کشور در مقابل صادرات خود ریال دریافت نمی کنند چراکه ریال در بازار بین المللی جایی ندارد، گرچه کشورهای هم مرز ایران در برخی از موارد مورد استفاده قرار می گیرد.

صادرکنندگان کشور در مقابل صادرات دلار دریافت می کنند که نقل و انتقال آنها نیز از طریق سیستم بانکی است. البته بخشی از ارز نیز از طریق قاچاق از مرزها وارد کشور می شود، مقداری از آن نیز از طریق سفته بازی است. برخی از افراد با پیش بینی اینکه ممکن است قیمت ارزی در بازار افزایش یابد، نسبت به خرید آن اقدام می کنند و با افزایش قیمتها آن را در بازار می فروشند.

هم اکنون که قیمت دلار تا 1200 تومان نیز افزایش یافته، سفته بازها دلارهای خود را در بازار عرضه می کنند و این امر باعث افزایش عرضه در بازار می شود.

* آیا بازار ارز به ویژه بازار داخلی قابل پیش بینی است؟

- بازار ارز بسیار پیچیده است به نحویکه معاملات سلف، آپشن و فیوچر را در بر می گیرد. تحلیلگران آن بسیار اندک و اساتید و متخصصانی که بتوانند بازار ارز و مالیه بین المللی را تحلیل کنند، بسیار کم هستند.

* شوک وارد شده به بازار ناشی از چیست؟

- این شوک ناشی از کمبود عرضه است، یعنی بانک مرکزی نسبت به گذشته ارز کمتری را وارد بازار کرده است.

* دلیل این کار بانک مرکزی ناشی از چه می تواند باشد؟

- دلیل آن ممکن است کاهش ارز بدست آمده از فروش نفت در این مدت باشد و یا منابع حاصل از صادرات کاهش یافته و از این طریق ارز کمتر به کشور وارد شده است.

* به نظر شما، نظام نرخ ارز فعلی کشور به صورت شناور مدیریت شده است؟

- آنها مطرح می کنند که این بازار به صورت شناور مدیریت شده است، اما این بازار به اعتقاد من "شناور کثیف" است. در هر دو حالت شناور کثیف و تمیز، بانک مرکزی در بازار ارز مداخله می کند.

* از آینده بازار ارز به خصوص دلار نگفتید؟

- این موضوع بستگی به این دارد که بانک مرکزی چگونه عمل کند. اگر بانک مرکزی مداخله کرده و به میزان کافی ارز وارد بازار کند، قیمت کاهش می یابد. در غیر این صورت قیمتها افزایش خواهد یافت؛ بنابراین بستگی به میزان مداخله بانک مرکزی دارد. هیچکس نمی تواند این پیش بینی را داشته باشد، اما به احتمال قوی همانطور که رئیس کل اعلام کرده این بانک مداخله می کند تا قیمتها به 1060 تومان برسد و اگر به حرف خود عمل کند، قیمتها به سمت پائین حرکت می کند.