اخلاق و سياست در چنبره پويائی قدرت و تناسب قوا سی سال پس از انقلاب اسلامی، سخنان احمد سلامتيان در بزرگداشت مهدی بازرگان در پاريس

(بزرگداشت پانزدهمين سال فقدان مهندس مهدی بازرگان در شهر پاريس) *

احمد سلامتيان ابتدا قسمتهائی از بيانيه هيات اجرائيه جبهه ملی ايران را که ۴۸ سال پيش در اعتراض به سرکوب وحشيانه شرکت کنندگان در مجلس ختم حاج محمدحسن شمشيری چلو کباب فروش مشهور تهران منتشر شده بود قرائت کرد. در اين اعلاميه که با شرکت شخص مهندس بازرگان تدوين شده بود آمده است «رفتار خشن و ظالمانه هيات حاکمه و جسارت عمال آن در قانون شکنی عليه عامه مردم از اختناق مطبوعات و جلوگيری از اجتماعات و ممانعت از فعاليت تشکيلات قانونی و فشار بافراد وطنخواه از هر طبقه وصنفی چنان شدت يافته که اميد همگی را در برخوردار شدن از حمايت قانون سلب کرده است » و با تاکيد بر اينکه گو يا نمی دانند « دست به چنين کار خطرناکی زدن چه عواقب و چه زيانهائی ملی و سياسی و اخلاقی در بر دارد » نتيجه گيری کرده « اقدام بچنين رفتار زاين آور اگر موثر افتد نخستين تاثير سوء آن کشتن شخصيت ها و جلوگيری از رشد و نمو اجتماع است که تنها مايه حيات و بقا ئ استقلال کشور ما ميباشد »
وی با تاکيد بر اينکه گوئی اين اطلاعيه همين ديروز و در اشار ه به حوادث اخير کشور نوشته شده است گفت بازرگان بعنوان نمونه انسان متخلق به رفتار انسانی , فروتن , آزاده , ازاد انديش , پيروی اعتدال , قانونمدار , وفاداری به قول داده شده , صادق نسبت به دموکراسی , دارای سعه صدر و متعهد به احترام به نظر اکثريت , هر گز نا بهنگام نبوده است چون به درستی مهمترين ضرورت تحول سياسی ايران همين توجه به اصول و مبانی و رفتار اخلاق بوده است.

- اوبااشاره باينکه خودش در نزديک ۴۵ سال اقامت در پاريس ناگزير در غربت تبعيد در مجالس ترحيم وبزرگداشت کسانی چون محمد مصدق , غلامرضا تختی , کاظم سامی , مهدی بازرگان , کريم سنجابی , يدالله سحابی , محمود مدير شانه چی سخن گفته است گفت اين همگی از شجره طيبه پيروز مندان دنيای اخلاق و قربانيان خداوندان غالب قدرت بوده اند و به مناسبت اينکه برای دومين بار در همين شهر در بزرگداشت بازرگان سخن ميگويم ميخواهم توجه همگان را به سرنوشت " اخلاق وسياست درچنبره پويائی قدرت وتناسب قوا سی سال پس از انقلاب اسلامی" جلب نمايم
- پس از ارائه توضيحاتی پيرامون تعاريف احکام و اصول و مبانی اخلاقی و مميزه های آنها از يک سو ضرورتهای امر سياسی و زمينه ها و عوامل موثر در تحول آن و سير تاريخی نظرات و رفتار ها در اين مورد گفت
- تجربيات و حشتناک بشريت در قرن بيستم , دو کوشش خود کشی دسته جمعی بشريت تحت عناوين جنگ اول و دوم جهانی , ميليونها قربانی جنگ های استعماری و ضد آن , دهها ميليون قربانيان جنايات قدرت های ايدئولوژک رنگارنگ فاشيسم , نازيسم , کمونيسم و مقلدين مذهبی آنها باز نگری جديدی را در تعريف رابطه و تقابل دو امر اساسی سياست و اخلاق و اهميت هر کدام از آنها می طلبد .
همزبان با ميشل فوکو ميگويم «جستجوی مبانی جهانشمول اخلاقی برای سياست بيهوده است» چون موتور چرخ و دنده ماشين سياست تناسب قوا است و جستجوی موقعيت بر تر در اين معرکه تنها با ملاکها و معيار های اخلاقی , اگر نگويم ساده لوحی است بايد اذعان کنم خوش باوری است . قدرت را قدرت هماورد و پاسخگو است نه نصيحت و تضرع .البته پاسخ شمشير زنگی مست قدرت اجبارا شمشير رومی مست آن نيست و بسيار بهتر ميتوان اين و آن را با درايت و ايجاد اجماع عمومی و تنها سازی شمشير زن در ميانه ميدان باور عمومی خلع سلاح نمود. بايد جمله مشهور کلاسويتس را که ميگفت جنگ ادامه سياست است با ابزار ديگر, واژگون ساخت ودانست که سياست ادامه جنگ است با ابزاری ديگر و ميدان دائم و توفنده و لغزنده مقابله و تناسب قوا است . کو چکترين درنگ و ترديد در اين قاعده مقدمه هزيمت است
بقول سعدی ترحم بر پلنگ تيز دندان ستمکاری بود بر گوسفندان اما همين سعدی در جای ديگر در تبيين تناسب قوا و تاثير آن گويد گربه شير است در گرفتن موش ليک موش است در مصاف پلنگ و اين همه مانع نميشود که گوينده گرگ زاده گرگ شود گرچه با آدمی بزرگ شود در باز گشت بميهن پس فروکش کردن ترکتازی ديو مغول بگويد چو باز آمدم کشور آسوده ديدم پلنگان رها کرده خوی پلنگی
باور بفرمائيد تناقض ظاهری بيان سعدی ناشی از پيچيدگی پديده ای است که به آن اشارت دارد و نه پريشان گوئی اين مصلح بزرگ آگاه بزمان خويش و صاحب تفکر در باره آن .
- اما باز بقول همان فوکو«گرچه سياست در اشکا ل اخلاقی نمی گنجد نميتوان منکر دو چيز شد . اول آنکه سياست مدرن پس از آنهمه فجايع که به آن اشاره رفت بيش از هر زمان در طول تاريخ محتاج به لجام زدن به توسن قدرت و تدوين قواعد و مقررات ملی و جهانشمول برای مهار کردن روند شکل گيری و تحول آن ميباشد و هيچ قدرتی در اين مسير مهم تر و موثر تر از بسط و گسترش ازادی و حقوق شهر وندان و آئين های دفاع از اين حقوق و آزاديها در برابر حاکمين نيست . و ديگر آنکه در جهان امروز کوشش اخلاقی و لا اقل کوشش اخلاقی در مسير فوق شريف ترين اقدام سياسی است و اين کوشش بايد از تکليف وو ظيفه اخلاقی چنان بدل برفتار طبيعی , عادی و روزمره همگان شود» که در مصا ف با پلنگان قدرت آنها را نا گزير از رها کردن خوی پلنگی کند
- بازرگان اصلاح گرا « رفرميست » است و نه انقلاب گرا « رو لو سيونيست » , مسلمان متدين است و نه مسلمان ايدئو لوژيک
- و خواستار بهبود وضع موجود است و نه زير رو کردن آن , مهندس باز سازی و نو سازی و به روز کردن خانه سنتی پدری است و نه تخريب از بيخ و بن آن و برج سازی در حياط گرم آن
- درست است که بازرگان رئيس جمعيت ايرانی دفاع از حقوق بشر در شرائطی انقلابی که در آن راديکاليسم حرف آخر را ميزد تکليف شاق و جان فرسای نخست وزيری بنا برحکم ناشی آز « حق شرعی » را بدوش گرفت اما اولين کسی بود که در براربر تعديات راديکاليسم انقلابی ايستاد
- اولين کسی است که گفت چرا برای پيامبر يک صلوات و برای آقای خمينی سه صلوات ميفرستيد
اولين کسی است که گفت در قرآن ۱۱۴ سوره وجود دارد که ۱۱۳ آن با بسم الله الرحمان رحيم شروع ميشود چرا با بسم الله القاسم الجبارين شروع ميکنيد.
اولين کسی که گفت از خشگسالی دعای باران خوانديم سيل آمد
وقتی خودرا با اتو موبيل ناز نازی و آقای خمينی را با بولدوزر مقايسه کرد با زبان استعاره ميگفت من اتومبيل سفر و گذارم و نه ابزار تخريب اما جامعه در آتش انقلاب گوش شنوا نداشت .
- انقلاب فوريه و رويای اکتبر , بازرگان مرد گام بگام , در گير با تفرقه نيرو های ملی و اصلاح طلب , قانونگرا و دموکراسی خواه را در هنگامه نبرد لنين های منتظر اکتبر , لنينيست های سرخ , لنينيست های مسلمان و مسلمانان لينينيست .را به ناکامی نشاند
اما بازرگان مردی پر کار و سمج هم بود . و از همه مهمتر اگر تهور اشتباه کردن را داشت شجاعت اعتراف به اشتباه و کوشش د رراه تصحيح انرا نيز داشت . همانکس که در ۱۳۴۰ پس از فوت ايت الله بروجردی در سمينار بحثی در باره مرجعيت و و رو حانيت تحت عنوان مرجع و ملجاء مينوشت
« هر گاه مجتهد متجدد, متحرکی دست بالا بزند و جلو بيفتد , مومنين کثيری با اعتماد و ميل و رغبت بدنبال آنها می آيند و صد ها برابر آنچه بدولت ها ميدهند پول و فکر و عشق در اين راه صرف خواهند کرد . آنوقت بيمارستانها , دار الايتام ها , دبيرستانها, دانشگاهها , پل ها , مهمانخانه ها , کار خانه ها , قنوات , آباديها و هزاران موسسات خيريه و فر هنگی و اقتصادی و حتی اداری و حکومتی بوجود می آورند که شامل منافع کثير دنيا و اخرت ميشود . علاوه بر فوائد مادی و معنوی مستقيم در آنجا تربيت عمومی و تمرين همکاری اجتماعی که از اهم ضروريات امروز مسلمين و ايران است فراهم ميشود .
- اگر پيشوايان دينی ما چنين نقشه هائی و کار هائی را از روزگار پيشين در پيش گرفته بودن از دير زمانی حکومت اسلامی واقعی که هم ملی و دموکراتيک است و هم خدائی نصيبمان شده بود . بدون توسل به انقلاب و خون ريزی حق بحق دار ميرسيد و جور و فساد و معصييت از صحنه کشور پاک ميشد . باز هم وقت آن نگذشته است و باصطلاح معروف ماهی را هر وقت از آب بگيريد تازه است »
- در مهر ماه ۱۳۶۲ , در جزوه کوچک خود تحت عنوان گمراهان , الضالين, در تفسير سوره حمد همانند ولتر و منتسکيو در لوای نقد ديگران به نقد مبانی فکری و تاريخی استبداد مذهبی ميپرداخت ودر بررسی کليسای قرون وسطی و علت سقوط اين کليسا نوشت علت اصلی آن بود که خود را شريک و حتی جانشين خدا دانست که هم رب العالمين باشد و هم مالک يوم الدين. برای وی حکومت روحانيون تحت بهانه ولايت مطلقه فقيه ياد آور حکومت پاپهای قرون وسطی بود . دعای برای برحذر ماندن از گناهان دهگانه ای که در آخر اين کتاب شرح ميدهد بهترين چهار چوب برای اصلاح دين و دينداران قربانی وسوسه های قدرت است که در کشمکش قدرتی که ميخواستند تحت لوای روحانيت اصلاح کنند خود همه ارزش های اخلاق و معنوی را که مدعی آن بودند قربانی کردند .
از اين زمان و تا آخرين نفس کار اصلی بازرگان
- مخالفت با ولايت مطلقه فقيه بعنوان تبلور استبداد دينی و فردی بود
متا سفانه در ميهن بلا ديده ما در وادی سياست و اخلاق در همان در است و پاشنه همان پاشنه
اگر بازرگان در دو نظام تحمل شده بود چه هزينه ها که نپرداخته بوديم , چه تهديد ها که بفرصت تبديل نکرده بوديم و امروز کجا بوديم از او و تجربه و دانش, شکست وموفقيتش بياموزيم , واقعييت تناسب قوا در ميدان سياست , ضرورت رعايت قواعد و ارزش های اخلاقی در هنگامه آن واهميت ايجابی بودن شعار ها و برنامه و اتحاد ها ائتلاف ها را فراموش نکنيم, ارزش کوشش برای دستيابی به گسترده ترين اجماع ها بمنظور کاهش دادن هزينه تغيير و تحول بسوی دموکراسی و جامعه مقيد باحترام حقوق بشر خود بايد برجسته ترين ارزش های اخلاقی در وادی پر طلاطم سياست در کشور ما باشد
شکست بازرگان شکست جامعه ايرانيان در اين مسير بود , شکست بازرگان شکست اصلاح طلبی و دموکراسی خواهی در برابر انقلابيگری و تماميت خواهی در کشور ما بود
- اما اگر نيگ بنگريم در اين جدال تاريخی امير کبير و ناصرالدين شاه , مصدق و محمد رضا شاه , بازرگان و ولايت مطلقه فقيه هميشه صاحبان قدرت برندگان روز بوده اند و قربانيان اخلاق مند آنان , مردان پيروز فردا و بالاخره سلامتيان صحبت خود را با اين دعا بپايان رسانيد
بيائيد همراه درويش مستجاب الدعوه بغدادی هزار سيصد سال پس از وی حجاج ها و متوکل های زمانرا دعا ی خيری کنيم که هم آنها را و هم مسلمانانرا دعای خير باشد
ای زبر دست زير دست آزار گرم تا کی بماند اين بازار
- به چه کار آيدت جهانداری مردنت به که مردم آزاری
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* ـ بزرگداشت پانزدهمين سال فقدان مهندس مهدی بازرگان در شنبه سی ام ژانويه ٢٠١٠(دهم بهمن ماه ١٣٨٨) در شهر پاريس با حضور عده ای از هموطنان برگزارشد.
سخنرانان جلسه آقايان منصور بيات زاده ، احمد سلامتيان و مهدی ممکن بودند.